Monstrancja – kilka słów wstępu
Monstrancja jest to specjalne naczynie, które służy do prezentacji Hostii, czyli uobecnionego żywego Jezusa Chrystusa. Wraz z rozpowszechnianiem kultu Bożego Ciała, kształtowała się również forma tego naczynia. Monstrancje wykonuje się ze złota (czasem monstrancje są tylko pozłacane) lub innych cennych surowców. W dobie późnego średniowiecza monstrancje przybierały formę stylizowanej, wieżowej kapliczki będącej swego rodzaju świątynią Chrystusa. Forma promienistej glorii, w której centrum umieszcza się ciało Jezusa, rozpowszechniła się natomiast w nowożytności. Monstrancji używa się do adoracji Najświętszego Sakramentu. Na początku adoracji duchowny wyjmuje z tabernakulum kustodię z hostią i umieszcza ją za pomocą specjalnego uchwytu w monstrancji. Gdy adoracja się kończy, kapłan lub diakon błogosławi wiernych i chowa Najświętszy Sakrament z powrotem do tabernakulum.
Historia monstrancji
Adoracja Hostii umieszczonej w monstrancji ma długą, wielowiekową tradycję. Wszystko zaczęło się w osiemnastym wieku w belgijskiej miejscowości Liege. Następnie tradycję tą przejęli w diecezjach niemieckich. Wtedy to 11 sierpnia 1264 roku papież Urban IV wprowadził święto Bożego Ciała. Monstrancja zaczęła wówczas pełnić kluczową funkcję w liturgii tej uroczystości. Początkowo w celu prezentowania Najświętszego Sakramentu posługiwano się przeźroczystymi, kryształowymi puszkami osadzonymi na metalowej stopie. W późniejszym czasie puszki te były zdobione metalowymi, gotyckimi wieżyczkami. Od czternastego wieku wieżyczki te rozbudowywano coraz bardziej. Powoli monstrancje zaczęły przypominać wyglądem miniaturki gotyckich katedr. W piętnastym wieku nie przypominały one już pierwszych przezroczystych puszek. Były to już pokaźnych rozmiarów skomplikowane kompozycje artystyczne. Można było na nich zobaczyć bogatą ikonografię i bardzo zaawansowane zdobnictwo.
Nowy typ monstrancji wprowadzono w okresie baroku. Zaniechano tworzenia małych katedr. Monstrancja przybrała kształt promienistej glorii w kształcie słońca. Najświętszy Sakrament umieszczano w centrum tych promieni. W sztuce ten typ monstrancji nazywany jest “Monstrancjami promienistymi”. Ten model również zaczął rozrastać się do gigantycznych rozmiarów o bogatych złoceniach i wysadzanych drogocennymi, szlachetnymi kamieniami. Za prekursorów gigantycznych monstrancji uważa się Hiszpanię. Znajdziemy tam trzymetrową monstrancję katedry w Toledo, która waży 200 kilogramów. Innym przykładem olbrzymich rozmiarów monstrancji są te w Kordobie, Avili czy Walencji. W Polsce za jedne z największych uznawane są między innymi monstrancje ojca Kordeckiego na Jasnej Górze, czy wawelska w Krakowie.